Hekîm Ehmed
*Jiyîn çiqas delal e
Di nêv bav û biran da
Dil heye ko nenale
Ber birînên riman de
Ev birîna riman e
Barekî pir giran e
Kezeb gurçik nemane
Li pepûkên xwehan da
* Ji pirtûka (Qedrî Can). Komkirin û amadekirin: Dilawerê Zengî. R.107.
Jiyîn çiqas delal e: Gava mirov vê hevokê dixwîne, bawer dike ku xwediyê wê di kêfxweşiyeke bêhempa de dijî, ji xwe ku em nas bikin ku bêjerê wê xudan gel û welat e, em ê bêjin ku helbet welatê wî azad e, gelê wî serdest e, hevokeke navane bi du gotinan (jiyîn→delal e) û di navbera wan de (çiqas) wê delaliyê bêhtir dike, belkî mirov matmayî bimîne û bikaribe bipirse: Gelo Kurdan ev di dîroka xwe de gotiye?
Di nêv bav û biran da: Li vir, me nas kir ku mercek ji bo delaliya jînê heye, ew jî ku di nêv bav û biran de be, kesên ku pişt bi wan tê girêdan, lê gelo ev pesindana rewşê ye, lavijek ji bo sibe ye yan jî hesret û bêrîkirin e?
Dil heye ko nenale: Dixwaze tekez bike ku li nik bav û bira carina mirov dilxweş dibe û bê nalîn dijî, ji ber tu pirsnîşank nehatiye danîn ku em bêjin mebesta wî pirs û hesret e. Lê dîsan jî em dibêjin ev nûjeniyek di wateyan de ye tevî ku Qedrî Can naskirî ye ku helbestevanê yekem bû ku nûjenî di şêwe û terazûya helbesta Kurdî de bi kar aniye, lê nûjenî di raman û wateyan jî di helbestên wî de diyar e, helbet li gor dema wî.
Ber birînên riman de: Ev xêz têvel e, êşeke mezin tê de heye, piştî ewqas geşbîniya bûrî, piştî bendewariya me, ji nişka ve, dil dikeve bin riman de. Tiştê balkêş ku êşê bêhtir dike (dil) yekjimar e, (riman) gelekjimar e, ji ber wê (birînên) jî gelekjimar e, ya din peyva (rim) birîn kûr û giran kiriye ji ber ku di nav çekên kevin (xencer, şûr û tîr) de rim a herî giran e.
Ev birîna riman e: Careke dî tekez dike, weke ku bêje ji xewa şîrîn rabe, (ev.. e) rastî li pêş çavên te ye, lêkera bûnê jî di dema niho de hatiye ji bo rewşê berçav bike.
Barekî pir giran e: Tim Qedrî Can wateya xwe di rewşa dijwariyê de diyar dike, weke piraniya helbestevanên klasîk hevwateyan jî pir nake, lê ji dêl wê ve peyvên bi hev re heval yan cot tîne, ango yên wateyên wan nêzî hev bin (çiqas delal e), (bav û bira), (birînên riman) û (barekî pir giran), di vê hevoka dawî de, (bar) bi tenê dikare wateyê bide ango derbirîna rewşê dide, lê ji bo wateya wê bêhtir dijwar bibe, helbestevan (giran) û (pir) pê re anîne.
Kezeb, gurçik nemane: Di helbest û mecazê de kezeb yan gurçik bi xwe ji aliyê hestdanê ve wêneyeke dil e, lê ji dil bêhtir dilşewateke bi tirs û hesret dide, ji xwe gava ku tu bibêjî (nemane), tê wateya ku şewitîne û êşiyane. Ev hevok tevî mecaza xwe hêsan e, ji ber wê rahiştiye wateya bikaranîna gelêrî ango ew li ser bingeha wateyeke berê naskirî di çanda zimanê rojane yê civakê de ava bûye.
Li pepûkên xwehan da: Xwihên pepûk, hejar û xemgîn. Yawo Qedrî Can, bi xwedê jiyan delal bû, qey çi bû? Ya din xwih û berî niha bav û bira, lê bise, kanî dê?
Herdu hevokên dawî di (Ferhenga Kurdî Nûjen) ya Elî Seydo Goranî de hatine ji bo şirovekirina wateya (pepûk), lê jêder û navê helbestevan nehatiye nîşankirin.
